تلفن اينترنتي سرويسي است که در چند سال اخير به موازات ارائه ديگر سرويسهاي اينترنت بسيار سريع جايگاه خود را در بازار مصرف ايران تثبيت نموده و همچنان نيز به لحاظ تعداد مصرف کنندگان رو به گسترش مي باشد. با استفاده از اين سرويس مي توان تماسهاي بين المللي را با هزينه مناسب و همانند برقراري ارتباط مستفيم مخابراتي تنها با يک خط تلفن و خريد خدمات از يک سرويس دهنده تلفن اينترنتي برقرار نمود. برخي از ما هم اکنون از اين سرويس استفاده مي کنيم و برخي ديگر صرفا با تبليغات اين سرويس مواجه شده ايم.

        مخصوصا اخيرا تبليغات اين سرويس که معمولا توسط شرکتهاي خدمات اينترنت ارائه مي شود در صدا وسيما هم پخش مي شود. سوال هميشگي اين بوده که دليل ارزان تر بودن نرخ مکالمه اين گونه تماسها نسبت به تلفن بين الملل که توسط مخابرات ارائه مي شود چيست؟ مقدمه و مختصر شرح فني بر يکي از پراستفاده ترين کاربردهاي اين سيستم مي تواند پاسخ ما را بدهد. در IT (فن آوري اطلاعات) به اين گونه خدمات و فن آوري آن Voice Over IP يا مختصراVOIP گفته مي شود که به معني صوت (صدا) برروي خطوط IP مي باشد. اين تکنولوژي در شبکه هاي ارتباطي و از جمله اينترنت توسط سيستمهاي سخت افزاري که VOIP Gateway ناميده مي شوند فراهم مي شود. شايد معروفترين ارائه دهنده اين تجهيزات هم Cisco باشد. پروتکل ارتباطي مورد استفاده H323 معروف بوده و نحوه برقراري ارتباط نيز همانند بقيه تماسهاي IP (عموما TCP/IP) در شبکه هاي محلي و يا جهاني مي باشد. برقراري ارتباط بين VOIP Gateway هاي مستقر در سرتاسر دنيا که منجر به ارائه جداول مسيرهاي اينترنتي (Routing Tables) مربوط به پيش شماره هر کشور مي شود، برعهده International Carriers يا اصطلاحا "اپراتورهاي بين الملل" مي باشد. به لحاظ بستر مورد نياز ارتباطي خطوط اينترنت فعلي جوابگوي يک بستر با کيفيت و مطئمن جهت برقراي ارتباطات مي باشد البته با لحاظ بعضي نکات ظريف که همان اختصاص پهناي باند به صورت تضميني مي باشد. البته اين ارتباط اينترنت توسط مشترک برقرار نمي شود بلکه توسط سرويس دهنده برقرار شده است. اين سرويس معمولا توسط کارتهاي اعتباري در اختيار مشترکين قرار مي گيرد و توسط هر نوع دستگاه تلفن که سيستم TONE را پشتيباني مي کند قابل دريافت است. با ذکر اين مقدمه مي رسيم به اصلي ترين قسمت يعني نحوه کار سيستم:
        مشترک ضمن برقراري ارتباط با تلفن سرويس دهنده که همان دستگاه VOIP Gateway مي باشد، بعد از انجام مراحل واردکردن شماره کارت و تاييد وجود اعتبار شماره کشور مورد نظر خود را به سيستم مي دهد (کليه مراحل توسط گوشي و خط تلفن مشترک صورت مي گيرد). سيستم نيز با توجه به ميزان اعتبار و نرخ مکالمه آن کشور که به صورت کامل در بانک اطلاعاتي خود دارد، حد اکثر ميزان مکالمه را تعيين و مشترک را به سمت اپراتور بين الملل خود از طريق خط اينترنت هدايت مي کند. به جهت گستردگي شبکه اپراتورهاي بين الملل، معمولا اين شرکتها جهت پشتيباني تلفن اينترنتي بيشتر نقاط دنيا خدمات خود را در اختيار يکديگر قرار مي دهند و بعضا به صورت اشتراکي فعاليت مي کنند. براي مثال يک شرکت اپراتور بين الملل در آمريکاي شمالي پوشش قوي اي را ارائه مي کند و بر عکس ديگري در اروپا.

         همکاري اين دو شرکت باعث فراهم آوري پوشش کامل اروپا و امريکاي شمالي خواهد بود. جالب اينک کليه اين مسيريابيها به صورت کاملا گسترده و شبيه انچه در مسيريابهاي Data وجود دارد بر اساس پيش شماره هاي مختلف تلفن تعريف مي شود. تماس مشترک توسط اپراتورهاي بين الملل يا Carrier ها به مقصد مربوطه ارسال شده و در آنجا از مسير اينترنتي خارج و مجددا بر روي خطوط مخابراتي کشور مقصد قرار مي گيرد و بدين سان ارتباط با مقصد برقرار مي گردد. بنابراين به جاي استفاده از خطوط نسبتا گرانتر مخابراتي ، قسمت اعظم مسير ارتباط توسط اينترنت که قيمت آن بسيار پايين تر است صورت مي گيرد. تنها در بخش اول يعني ارتباط مشترک تا سرويس دهنده تلفن اينترنتي خود، و بخش آخر يعني ارتباط سيستم تلفن اينترنتي در شهر مقصد با مشترک مقصد، توسط خطوط مخابراتي صورت مي گيردکه نرخ هر دو بخش ارتباط به صورت محلي محاسبه مي شود و بدين ترتيب هزينه ها تا در صد بسيار زيادي شکسته مي شوند. از لحاظ کيفيت نيز چنانچه در طول مسير اينترنتي پهناي باند تضميني و پايدار به همراه تاخير زماني کم (که معمولا برروي خطوط زميني بسيار کوتاه نيز مي باشد) فراهم گردد، به سادگي نمي توان بين اين سيستم و تلفن مخابراتي تفاوتي قائل شد. سوالي که همچنان مطرح است اين است که با وجود استفاده از چنين فن آوري اي به چه دليل نرخ مکالمه از طريق خطوط مخابرات به مقصد بعضي کشورها خصوصا کشورهاي خليج فارس رقابتي تر مي باشد. اين سوالي است که همواره مشترکين و استفاده کنندگان از اين خدمات از شرکتهاي سرويس دهنده داشته اند.

          سه دليل عمده را مي تواند ذکر کرد. اول، نرخ نسبتا بالاتر ارتباطات اينترنتي در بعضي از نقاط دنيا ، دوم ممنوعيت Termination و کلا ارتباطات تلفن اينترنتي در بعضي کشورها خصوصا کشورهاي حوزه خليج فارس. و سوم ارائه يارانه(بعضا غير منطقي) بر نرخ مکالمه برخي از کشورها توسط مخابرات مي باشد. البته مورد آخر يکي از بندهايي بود که براساس آن طرح استيضاح اخير وزير ارتباطات و فناوري شکل گرفته بود. براي نمونه کشوري که درصد ارائه يارانه توسط شرکت مخابرات جهت مشترکين خود بسيار چشمگير بود، کوبا بود که باعث شده بود اپراتورهاي بين المللي خارجي به جاي استفاده از خطوط اينترنتي، تماسهاي خود به مقصد کوبا را از طريق خطوط تلفن مخابرات ايران عبور دهند! و تا 300% برابر براي خود سوددهي داشته باشند. فن آوري VOIP داراي پيچيدگيها و نکات فني ظريف بسيار زيادي است که وجود پرسنل توانمند و يا استفاده از مشاورين قوي در بدنه مخابراتي کشور را مي طلبد.
         در اين مقاله فقط يکي از پر استفاده ترين سرويسهاي فن آوري VOIP مورد بررسي قرار گرفت. استفاده مهم ديگر در بين شرکتهاي چند مليتي و يا راه اندازي سيستمهاي ارتباطات PBX مي باشد که در آن شما قادريد صرف نظر از فاصله و موقعيت جغرافياي، شبکه مجازي تلفن با سيستم شماره گزاري اختصاصي راه اندازي نماييد و بدين ترتيب يکي از بزرگترين فاکتورهاي هزينه خصوصا جهت شرکتهايي که به صورت Portable فعاليت مي کنند و داراي Remote Office هاي متعدد مي باشند به ميزان قابل توجهي کاهش مي يابد.با اين اوصاف شايد غير منتظره نبود که خبري در اين زمينه در Economist بخوانيم که کمپانيهاي بزرگ مخابراتي دنيا نيز خود را تسليم VOIP کرده اند و به جاي مقابله، از آن استفاده خواهند نمود.